Dorp schiet militaire radar af, Defensie drukt toch door

Ook jouw gemeente krijgt steeds meer taken en dus meer macht. Daarom gaat FTM lokaal. Dieuwertje Kuijpers

De plannen van het ministerie van Defensie om een militaire radartoren aan de Broekgraaf in Herwijnen te plaatsen gaan niet van een leien dakje. De gemeenteraad stemde unaniem tegen de komst van een nieuwe radar. Hoe de Rijksoverheid het voor elkaar kreeg een keurig polderdorp in de Betuwe tegen zich in het harnas te jagen. Dit stuk in 1 minuut

De oude radar in Nieuw-Milligen is aan vervanging toe. Het ministerie van Defensie dacht de perfecte locatie te hebben gevonden aan de Broekgraaf in het dorp Herwijnen.
Ondanks meerdere voorlichtingsbijeenkomsten, persoonlijke bezoekjes van ‘hoge piefen’ aan dorpelingen die bezwaar aantekenden en een omgevingsmanager van het Rijksvastgoedbedrijf die het proces ‘zo smooth mogelijk’ moest laten verlopen, stemde de voltallige gemeenteraad tegen het bestemmingsplan.
De gemeenteraad voelde zich vanuit de Rijksoverheid ‘onder druk gezet’ en kreeg, zo blijkt uit onderzoek van Follow the Money, tegenstrijdige informatie toegespeeld.
Bewoners van Herwijnen maken zich zorgen over de gezondheidseffecten van een tweede radar in de buurt. Eveneens vinden ze de informatievoorziening onvoldoende en voelen ze zich door de Rijksoverheid niet serieus genomen.
De radar komt er waarschijnlijk toch: dankzij een rijkscoördinatieregeling kan de Rijksoverheid de lokale overheid overrulen. Doorgang hangt nu af van stemming in de Tweede en Eerste Kamer.
Het ministerie probeerde vervolgens het Kamerdebat van aanstaande woensdag te dwarsbomen door de fractie van de ChristenUnie – die het debat aanvroeg – onterecht te melden dat de lokale overheid juist de voorkeur had voor de rijkscoördinatieregeling. Navraag bij de colleges B&W leert dat hier ‘absoluut geen sprake van’ is geweest.
Op moment van publiceren (vrijdagmiddag) is staatssecretaris Barbara Visser achter gesloten deuren in overleg met het college van B&W.

Lees verder

Bzzzzt. Elke elf seconden stoorde de radio. Die was ook te horen op de cassettebandjes waarmee je de Top 40 opnam. Deze anekdote komt bij herhaling voorbij wanneer je de bewoners van Herwijnen vraagt naar het leven onder een radar. Vanaf de dijk is de KNMI-radar – een witte bol op een betonnen jarenzeventigpaal – goed te zien. Enkele honderden meter naar links ligt een omheind stukje grond waar de tweede radar van het Ministerie van Defensie moet verrijzen.

Direct naast het braakliggende terrein grazen schapen en koeien met op de achtergrond het zachte geraas van de A15. ‘Je ziet het nu niet, maar achter de dijk ligt een van de drukst bevaren rivieren, de Waal,’ illustreert bewoner Edwin Rijkse. Hij wijst naar de overzijde: ‘Jaarlijks komen zo’n 120.000 schepen hier voorbij.’ Ondanks dat het dorp ingeklemd is door bedrijvigheid, heerst in de bebouwde kom vooral rust. Het enige geluid op een warme zomeravond zijn de spinnende wielen van plukjes wielrenners die het centrale plein, voorzien van een Piet Patat en een Chin. Ind. Spec. Restaurant, oversteken richting de dijk.

In het dorp is onder meer een Oranjevereniging, een schietvereniging en een damvereniging. Geen Albert Heijn XL, maar een Spar. Iedereen groet elkaar op straat. De laatste gemeenteverkiezingen werden glorieus gewonnen door Dorpsbelangen en de SGP. Al met al oogt Herwijnen niet als een subversieve, anti-militaristische gemeente. Toch stemde de gemeenteraad oktober vorig jaar unaniem tegen de komst van een tweede radar, op nota bene de plek waar al eerder een radar stond.

Hoe is dit mogelijk?

Herwijnen als ideale locatie

In 2014 besluit toenmalig minister van Defensie Jeanine Hennis de oude luchtverdedigingsradars in Wier en Nieuw-Milligen te vervangen. De radars zijn ouder dan veertig jaar, waardoor er niet alleen meer onderhoud nodig is, maar de kans op uitval ook toeneemt. Vooral dit laatste is een risico: de radars zorgen immers voor de verdediging van het Nederlandse luchtruim.

Volgens Defensie is het vervangen van de radar op de reeds bestaande locatie in Nieuw-Milligen niet logisch. Het dorp ligt in een ‘kuiltje’ waardoor de dekking minder goed is. Een locatie in het zuidwesten van het land zorgt eveneens voor een ‘betere spreiding van militaire radarstations’ en dus ook voor een ‘betere dekking’. Bovendien, beargumenteren Defensie, het ministerie van Binnenlandse Zaken en het ministerie van Economische Zaken, zullen bij plaatsing in Nieuw-Milligen vier grote windparken in Flevoland geen doorgang vinden. Windmolens kunnen immers storingen op de radarbeelden veroorzaken.

Kortom, redenen genoeg voor Defensie om in 2016 alvast het stuk grond op te kopen in Herwijnen waar voorheen de radar van de Luchtverkeersleiding stond.

Defensie op de koffie

In 2017 stuit lokale makelaar Danny van Arendonk per toeval op een aangekondigde wijziging in het bestemmingsplan in de polder: Defensie wil daar een nieuwe radar plaatsen. De gemeenschap is klein, dus het aanspreken van gemeenteraadsleden is zo gebeurd. ‘Ze bleken nog van niets te weten. Mijn persoonlijke strijd was niet zozeer tegen de radar zelf, maar ik wilde wel graag dat gemeenteraadsleden door hadden waar ze eventueel wel of niet mee zouden instemmen. Ik vroeg mij af of er werd stilgestaan bij de mogelijke gezondheidsrisico’s op de lange termijn,’ zo vertelt hij. Van Arendonk besluit daarom een zienswijze in te dienen waarin hij de gemeenteraad wijst op mogelijke risico’s voor de volksgezondheid.

Al die moeite van Defensie om één enkele burger te overtuigen: dat zinde me niet

Al snel volgt een telefoontje vanuit het ministerie van Defensie. Of ze op de koffie mogen komen. ‘Er kwamen twee hoge piefen langs. Ik moet zeggen dat ze heel aardig en ook verrassend transparant waren. Ze lieten allemaal bouwtekeningen zien en legden uit wat het nationale belang was,’ aldus Van Arendonk. Toch liet hij zich niet overtuigen: ‘Ze eindigden het gesprek met de vraag of ze mochten concluderen dat ik mijn bezwaar in zou trekken. Ik heb daar even over nagedacht, maar het feit dat ze zoveel moeite doen om mij, een enkele burger met een redelijk bezwaar, te overtuigen? Daar gingen mijn voelsprieten van overeind, dat zinde mij niet.’

Bij de gemeente West Betuwe komen ondertussen bezorgde telefoontjes binnen, die eind maart 2018 uitmonden in een informatieavond in Dorpshuis de Poort. Bewoners wisselen anekdotes uit over het leven onder de radar: naast de continue verstoring van radio en tv herinneren enkelen zich ook hoe de motor van hun auto ging hikken als ze te dicht voorbij de oude radar reden. De bijeenkomst zorgt voor nog meer vragen over risico’s voor de volksgezondheid, dus wordt eind juni tweede bijeenkomst door de gemeente belegd, waarbij naast Defensie en TNO ook RIVM en de lokale GGD aanwezig zijn. Er wordt een externe dagvoorzitter ingevlogen die ‘zelf niet uit de buurt komt, maar mensen kent die in de buurt wonen’ en duidelijk heeft geoefend op een beheerste, begripvolle stem. Met zoetgevooisde intonatie geeft zij bewoners het woord of ontneemt deze met een ‘ik hoor het u zeggen’.

Bewoners wijzen onder meer op de strengere veiligheidsnormen in omringende landen als het gaat om blootstelling aan straling. De toegestane hoeveelheid straling ligt in Nederland veel hoger, omdat landen zelf bepalen welke normen ze acceptabel vinden. ‘Dat zijn politieke besluiten,’ laat professor Peter Zwamborn, expert op het gebied van elektromagnetische velden bij TNO, de bewoners weten.

Al snel bleek dat plaatsing allerminst appeltje-eitje zou worden

De Herwijners nemen hier geen genoegen mee en vragen door. Ze hebben ook onderzoeken gevonden die vraagtekens plaatsen bij de langetermijnrisico’s. ‘Ik ben wetenschapper. Ik ga alleen uit van dingen die bewezen zijn,’ stelt Zwamborn resoluut. Een bewoner roept hem wanhopig ‘Maar u kunt ook niet bewijzen dat er geen risico’s zijn!’ toe. De gespreksleider kapt hem af. Na drie kwartier heeft ze hoorbaar moeite haar sussende toon vast te houden.

‘Al snel bleek dat de plaatsing allerminst een ‘appeltje-eitje-procedure’ zou worden, zoals wel was verwacht,’ reflecteert Bart Veldhuijsen vlak na deze verhitte bijeenkomst in het magazine van het Rijksvastgoedbedrijf. De omgevingsmanager heeft zich voor de gelegenheid laten fotograferen in bruin leren motorjack voor een radarinstallatie en doet uit de doeken hoe graag hij het proces ‘zo smooth mogelijk’ wil laten verlopen voor zijn ‘klant’, Defensie. Veldhuijsen (‘mijn radar staat altijd aan’) is positief gestemd: ‘Het is wetenschappelijk aangetoond dat de straling voldoet aan de internationale normen. Ik denk dat de meeste mensen nu wel gerustgesteld zijn.’

De radar van de omgevingsmanager kan bij nader inzien enige bijstelling gebruiken: de derde bijeenkomst op 21 augustus vormt juist een directe aanleiding om unaniem tegen te stemmen.

Een stel boertjes

De manier waarop de Rijksoverheid informatie aan bewoners verstrekt zorgt voor groeiend wantrouwen. ‘We mochten een rapport van radarbouwer Thales over de radar, dat eerder gewoon op de website van de gemeente had gestaan, inzien op het gemeentehuis. We moesten onze mobieltjes inleveren en mochten geen aantekeningen maken,’ vertelt bewoner Ruben van der Horst. ‘Dit vanwege ‘militaire veiligheidsbelangen’ want het was geclassificeerde informatie, zo werd ons verteld. Heel raar want bovenaan het rapport staat ‘unclassified’, vult Edwin Rijkse aan. Van der Horst: ‘Daar zit je dan. Op het gemeentehuis met een ambtenaar in de hoek die moet controleren of je toch echt geen aantekeningen maakt.’

Bewoners moeten de mobieltjes ook afstaan tijdens de derde – openbare – bijeenkomst. ‘En dan werd er nog een ingestudeerd grapje over gemaakt. ‘Zo. Deze mobiele telefoons bij elkaar zijn meer straling dan die hele radar ha ha ha.’ Dan voel je je niet serieus genomen,’ aldus Claudia Bok. Zij was samen met dorpsgenoot Angela Rijkse bij alle bijeenkomsten, en ook zij bemerkte tijdens de derde een omslag: ‘Dat kwam door de opmerkingen die werden gemaakt. Op een gegeven moment werd ons ook smalend voor de voeten geworpen dat we ‘straks zeker allemaal wel lekker aan de 5G wilden’ met onze mobieltjes, maar ondertussen kregen we geen duidelijke antwoorden op onze vragen.’

We zaten tegen een muur te praten tijdens die derde bijeenkomst

Dat de bewoners hun mobieltjes moesten inleveren voor een openbare bijeenkomst waarvan de notulen de volgende dag aan aanwezigen werd gemaild, schoot hen in het verkeerde keelgat. ‘Alsof ze dachten dat wij maar een stel domme boeren zijn die je van alles wijs kunt maken. Terwijl we gewoon normaal antwoord willen op onze vragen,’ aldus Bok. ‘Ik heb zelf gestudeerd aan de Technische Universiteit Delft en jarenlang voor een telecombedrijf gewerkt. Ik ben geen expert op het gebied van radarstraling, maar weet wel wanneer concrete vragen onterecht weggewuifd worden,’ concludeert van der Horst. Edwin Rijkse herinnert zich dat de gemeenteraadsleden op deze bijeenkomst ‘met eigen ogen zagen dat we tegen een muur zaten te praten’.

De derde bijeenkomst zint ook de gemeenteraadsleden niet. ‘Op zich is er veel energie gestoken in het houden van bijeenkomsten om de onrust weg te nemen, maar de onrust werd eigenlijk alleen maar vergroot. We zagen steeds meer tegenstrijdigheden vanuit de Rijksoverheid, dus ja: wie moet je op een gegeven moment nou geloven?’, vroeg Ditty van der Zee, fractievoorzitter voor het CDA, zich af. Hoe schadelijk is elektromagnetische straling?

Zijn er mogelijke gezondheidsrisico’s op de lange termijn? Dit is niet met absolute zekerheid vast te stellen. Wel is er veel onderzoek gedaan naar de effecten van industriële en militaire radars. Over de mogelijke (niet-thermische) effecten van radar op mensen die ermee werken en omwonenden woeden al vele jaren discussies. Zorgen richten zich op de mogelijke veroorzaking van kanker en de effecten op het functioneren van het zenuwstelsel. Zo zijn er epidemiologische studies die waarschuwen om ‘onnodige blootstelling zoveel mogelijk te voorkomen’ of zelfs strenger te ‘reguleren’. Naast wetenschappelijk is deze discussie ook in toenemende mate maatschappelijk relevant geworden: veel mensen maken zich zorgen over de effecten van het uit te rollen 5G netwerk.

In totaal hebben 230 artsen, wetenschappers en onderzoekers een ‘5G Appeal’-petitie ondertekend. Ze waarschuwen dat de volgende generatie in toenemende mate wordt blootgesteld aan de straling van elektromagnetische velden. Tegelijkertijd constateren ze dat er steeds meer wetenschappelijke aanwijzingen zijn voor mogelijke schadelijke effecten en vragen de Europese Commissie nog even te wachten met het uitrollen van 5G totdat duidelijk is of en hoe schadelijk deze straling precies is voor mensen.

Aan bepaalde normen dienen de overheid en industrie zich te houden. Hoe hoog deze normen liggen, is een politieke keuze die het land zelf bepaalt. Zo hanteert België strengere normen dan Nederland. Er is in Europa dan ook veel kritiek op deze normen. Niet alleen zijn ze al twintig jaar oud, ook stelt ‘een klein groepje insiders die alle internationale adviesorganen rond stralingslimieten domineren’ ze op, zo bleek uit onderzoek van De Groene Amsterdammer en Investigate Europe.

De World Health Organization (WHO) heeft op een rij gezet hoe het gebruik van militaire radars de risico’s voor omwonenden zo laag mogelijk houden:

Radarsystemen zenden signalen uit in pulsen, niet continu.
Radars worden op een doel gericht. Te vergelijken met een spotlicht: de straling. wordt (gebundeld) gericht op het uit te lezen doel. Straling rondom is in dit geval zeer beperkt en is duizenden malen lager dan de straling in de straal zelf.
Gebieden waar de niveaus hoger zijn, zijn niet toegankelijk voor publiek.

De Herwijnse gemeenschap maakt zich vooral zorgen om de cumulatieve effecten: dus die van de KNMI-toren samen met de militaire radar. Effecten kunnen op twee manieren worden versterkt: (a) de radars hebben dezelfde frequentie, of (b) hebben niet dezelfde frequentie maar zorgen wel voor dezelfde biologische effecten en kunnen elkaar op die wijze versterken. De KNMI-radar en de Defensie-radar gebruiken allebei een andere frequentie. TNO heeft Follow the Money desgevraagd laten weten deze cumulatieve effecten te hebben onderzocht en heeft geconstateerd dat deze binnen de normen vallen. Volgens bewoners en lokale politici is deze informatie nooit met hen gedeeld. Volgens Defensie is dit wel het geval geweest. Het ministerie verwijst naar de bijeenkomsten die hebben plaatsgevonden: het RIVM en de GGD zouden deze informatie hebben onderschreven. Dit is opvallend, want uit de geluidsopnames (in handen van Follow the Money) blijkt dat de GGD meerdere keren aangeeft ‘geen expert’ te zijn op het gebied. Ook vragen de bewoners meermaals expliciet naar de ‘cumulatieve effecten’. Op de vraag in hoeverre dit is onderzocht krijgen ze geen concreet antwoord. Lees verder

Hameren op het ‘landsbelang’

De druk op de gemeenteraadsleden wordt ondertussen flink opgevoerd. Niet alleen wordt er meermaals gehamerd op het ‘landsbelang’ door Defensie, ook begint Economische Zaken te morren. De gemeenteraadsleden ontvangen een week voor de stemming allemaal een brief met begeleidende mail vanuit Den Haag. Als de radartoren in Nieuw-Milligen blijft, vinden vier grote windparken in Flevoland geen doorgang: de windmolens verstoren het signaal van de radar. Zonder die windmolens voldoet Nederland niet aan de klimaatdoelstellingen. ‘Een van die mails had een dreigende conclusie: mochten wij niet instemmen, dan zou er een Rijksinspanningsbesluit worden genomen en zouden we als gemeente alle zeggenschap verliezen,’ vertelt PvdA-raadslid Fred Kloppenborg. ‘Door zo’n dreigement voel je je toch beperkt in het maken van een vrije keuze,’ constateert CDA-raadslid Van Zee.

Het argument van de windmolens is vreemd. In 2014 vroeg PvdA-Kamerlid Roos Vermeij aan toenmalig minister van Defensie Hennis om bij de vervanging van de radars te zoeken naar ‘technische oplossingen’ om de ‘verstoring van radarsignalen’ te verminderen en ‘ruimte te bieden aan hoogbouw en initiatieven op het gebied van duurzame energie’. Volgens de minister was er geen enkele reden tot zorg: ‘In de voorstudie is gebleken dat vrijwel alle moderne radars technische voorzieningen hebben om verstoringen door windturbines te mitigeren.’

Ook schrijft omgevingsmanager Bart Veldhuijsen aan de gemeente Deil (15 kilometer van Herwijnen) en Geldermalsen (12 kilometer van Herwijnen) dat de nieuwe windmolens niet zorgen voor een ‘onaanvaardbare storing’ van de radar in Herwijnen. Gek, want in Flevoland en bijbehorende windmolenparken, op minimaal 25 kilometer afstand van Nieuw-Milligen, zou wel sprake zijn van verstoring. Volgens Defensie gaat het bij ‘de windmolens in Deil en Geldermalsen om kleinschaligere projecten dan in Flevoland, waardoor deze geen ontoelaatbare verstoring veroorzaken op de radar. Wij hebben dit laten doorrekenen bij TNO’.

Maar er zijn meer tegenstrijdigheden.

‘Ik zag in het bestemmingsplan een richtafstand staan van 1500 meter. Richtafstanden horen bij milieucategorieën, maar deze werden helemaal niet genoemd in het bestemmingsplan. Toen ik navraag deed bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) kwam ik erachter dat een richtafstand van 1500 meter hoort bij de zwaarst mogelijke milieucategorie, categorie 6’’,’ herinnert Kloppenborg zich. ‘En als het categorie 6 is, dan moet er een milieueffectrapportage komen: die is er niet,’ constateert CDA-raadslid Van Zee: ‘Daarnaast past een categorie 6 niet eens in het bestemmingsplan, dat mag nog maar maximaal tot categorie 3 gaan.’

Maar er is meer: ‘Herwijnen ligt op 800 meter afstand van de radar, niet op 1500,’ vult PvdA-raadslid Kloppenborg aan: ‘Dit wordt een beetje weggewuifd: ‘Er stond al een radar, nu komt er weer een aan’, maar de radar van vroeger is niet te vergelijken met die van nu.’ Defensie bevestigt desgevraagd dat de radar in milieucategorie 6 valt, maar voegt hieraan toe dat ‘voor wat betreft het aspect elektromagnetische velden (straling) kan in dit geval gemotiveerd van de richtafstand worden afgeweken’.

Hoor ik de gevaren van deze radar ook pas tientallen jaren later?

‘Op de laatste bijeenkomst werd tussen neus en lippen door gemeld dat ‘die oude radar veel gevaarlijker was,’ herinnert bewoner Claudia Bok zich. ‘Nou mooi is dat, want ik ben letterlijk onder die oude radar opgegroeid en dat hoor ik nu pas. Hoor ik de gevaren van deze radar ook pas tientallen jaren later?’ Toch is dit niet de eerste keer dat Herwijnen mogelijk moet leven met twee radars. ‘Zeker, maar de tweede radar stond er als reserve: er stond er dus altijd maar eentje aan. Nu willen ze er twee tegelijkertijd laten draaien,’ constateert bewoner Edwin Rijkse.

Precies daar maken de bewoners zich zorgen om: wat zijn de gezondheidseffecten van twee radarstations jarenlang vlak naast elkaar te laten draaien op enkele honderden meters afstand van het dorp? Werknemers mogen er niet al te dicht bij in de buurt komen, maar hoe gezond is het voor koeien en schapen die dag in, dag uit in het grasveld ernaast staan te grazen?

De KNMI-toren in Herwijnen (beeld: Google Street View)

Liever geen Kamerdebat

De druk wordt opgevoerd, maar antwoorden blijven uit. En dus besluit de voltallige gemeenteraad half oktober tegen de komst van de radar te stemmen. Het college van West Betuwe legt zich daarom ook niet neer bij de plannen van het ministerie: ‘Wij willen dit niet,’ laten ze aan het Algemeen Dagblad weten.

Op 7 juni stuurt staatssecretaris Barbara Visser een brief naar de Tweede en Eerste Kamer. De oude radar is aan vervanging toe en Herwijnen is de beste plek. Zonder de radar komt het ‘nationale belang’ in het gevaar, net als het door Economische Zaken gewenste windmolenpark in Flevoland. De Kamer krijgt medegedeeld dat de gemeente West Betuwe wordt overruled met een zogeheten Rijkscoördinatieregeling. De Tweede Kamer krijgt van de staatssecretaris tot en met 5 juli (de vrijdag voor het zomerreces) de tijd er iets van te vinden. Bij geen gehoor kan de staatssecretaris rechtdoor.

Het voelt alsof ze ons alleen serieus nemen als we stemmen zoals Den Haag goeddunkt

Diverse gemeenteraadsleden voelen zich door het Rijkscoördinatiebesluit gepasseerd. ‘Dit steekt mij nog het meest,’ vertelt Ad van Krieken, die als CDA-raadslid tegen het bestemmingsplan stemde. ‘Ik ben CDA’er in hart en nieren. Ik vind ook dat die oude radar vervangen moet worden, maar Defensie zei continu dat ze onze stem serieus zou nemen. Nu voelt het alsof ze ons alleen serieus nemen, als we stemmen zoals Den Haag goeddunkt.’

Daarom trekken verschillende gemeenteraadsleden hun Haagse partijgenoten aan het jasje. Met succes. Op 4 juli (een dag voor de deadline) vraagt Joël Voordewind van de ChristenUnie – gesteund door CDA, PvdA en SP – een debat aan: ‘Onze fractie neemt de zorgen van de inwoners in Herwijnen over de radartoren serieus. Het is niet goed dat hierover besloten wordt zonder publiek debat.’ Het aanvragen van dit debat, dat aanstaande woensdag plaatsvindt, heeft de nodige voeten in de aarde gehad.

Uit e-mailverkeer in handen van Follow the Money blijkt dat het ministerie van Defensie de Tweede Kamerfractie onder valse voorwendselen op andere gedachten probeerde te brengen. Er zou bij Defensie ‘weerstand zijn’ tegen een debat omdat de colleges van B&W van zowel Lingewaal als West Betuwe volgens Defensie zelf ‘de voorkeur [zouden] hebben uitgesproken’ om gebruik te maken van de Rijkscoördinatieregeling. ‘Wat hadden we dan nog moeten doen volgens jou?’, vraagt Defensie aan de ChristenUnie-fractie. Uit geschreven en ongeschreven bronnen blijkt echter het tegenovergestelde: ‘Hier is absoluut geen sprake van geweest,’ laat een wethouder weten. In een brief aan de staatssecretaris van Defensie, in bezit van Follow the Money, laten de colleges van B&W juist weten dat zij zich scharen achter de gemeenteraad. Volgens het ministerie van Defensie berust deze communicatie ‘vermoedelijk op een misverstand’.

Visser is op locatie

De pogingen het rijkscoördinatiebesluit geruisloos vlak voor het zomerreces er doorheen te fietsen, is mislukt. De ChristenUnie liet zich niet om de tuin leiden en de Kamers beginnen zich langzaamaan te roeren. Naast de Tweede Kamer – die aanstaande woensdag debatteert – heeft ook de Eerste Kamer vragen gesteld en een debat aangevraagd. Tweede Kamerleden Sadet Karabulut (SP) en John Kerstens (PvdA) reizen maandag af naar Herwijnen om te praten met bewoners en lokale politici.

In een poging op een onbespied moment het een en ander alvast recht te trekken, is staatssecretaris Visser op het moment van publiceren (een zonnige vrijdagmiddag) achter gesloten deuren in overleg met het college van B&W. Volgens Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht aan de Universiteit Leiden, dragen dit soort gesloten bijeenkomsten, waarbij wordt gepoogd zaken af te tikken, bij aan een ‘cultuur van geheimzinnigheid en geheimhouding, waardoor gemeenteraden steeds meer worden gemuilkorfd’. Tegelijkertijd ziet hij duidelijke pogingen van de nationale overheid om ‘de greep en de regie op decentrale overheden uit te oefenen. Beide dingen zijn onwenselijk, maar niet in strijd met de wet: ‘Dit neemt niet weg dat de Rijksoverheid in strijd met de geest van de wet handelt, door vooraf veel druk uit te oefenen.’